در فضای ابری، امنیت تنها به فایروال و رمزنگاری خلاصه نمی‌شود. یکی از ارکان حیاتی هر زیرساخت ابری موفق، مدیریت دقیق دسترسی به منابع است. اگر کاربران، سرویس‌ها یا سیستم‌های شما بدون کنترل کافی به منابع حیاتی پروژه دسترسی داشته باشند، احتمال بروز خطا، سوءاستفاده یا نقض امنیتی افزایش می‌یابد. در Google Cloud Platform، این وظیفه مهم بر عهده سرویسی به نام IAM یا Identity and Access Management است.
در این مقاله از نکس زون با تمرکز بر آموزش IAM و مدیریت دسترسی در GCP، با مفاهیم پایه، ساختار نقش‌ها، اصول تعیین دسترسی و روش‌های پیاده‌سازی این سیستم قدرتمند آشنا می‌شویم. هدف ما ارائه راهنمایی کاربردی و قابل فهم برای تیم‌های توسعه، مدیران امنیت و معماران سیستم است.
IAM در GCP چیست؟
IAM مخفف عبارت Identity and Access Management است. این سرویس به شما اجازه می‌دهد که مشخص کنید چه کسی، به کدام منابع، با چه سطحی از دسترسی می‌تواند کار کند. در GCP، این مفهوم بسیار دقیق و ساختاریافته پیاده‌سازی شده و به شما امکان می‌دهد کاربران، گروه‌ها، حساب‌های سرویس و حتی دامنه‌های خارجی را مدیریت کنید.
در واقع، IAM نقطه اتصال بین کاربران و منابع ابری شماست. بدون وجود این ساختار، کنترل دستی دسترسی‌ها در پروژه‌های بزرگ عملاً غیرممکن خواهد بود. IAM باعث می‌شود که اصل کمترین سطح دسترسی (Principle of Least Privilege) به‌درستی اجرا شود و فقط کسانی که نیاز دارند، به بخش‌های مشخصی از سیستم دسترسی داشته باشند.
نقش‌ها در IAM چگونه کار می‌کنند؟
در ساختار IAM در GCP، مفهومی به نام “نقش” یا Role پایه اصلی تعیین دسترسی است. شما به‌جای اینکه به‌صورت مستقیم مجوزها را به کاربران بدهید، آن‌ها را به نقش‌هایی متصل می‌کنید که مجموعه‌ای از مجوزها را شامل می‌شوند.
نقش‌ها در GCP به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند. نقش‌های پایه یا Primitive Roles که شامل Owner، Editor و Viewer هستند و بسیار کلی عمل می‌کنند. نقش‌های پیش‌فرض یا Predefined Roles که برای سرویس‌های خاص طراحی شده‌اند و دسترسی دقیق‌تری دارند. و نقش‌های سفارشی یا Custom Roles که شما خودتان ایجاد می‌کنید و دقیقاً مشخص می‌کنید چه مجوزهایی را شامل باشند.
با استفاده از نقش‌های پیش‌فرض یا سفارشی می‌توانید دسترسی‌ها را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که هم امنیت حفظ شود و هم بهره‌وری بالا برود. به عنوان مثال، می‌توانید فردی را فقط برای مشاهده لاگ‌های Cloud Logging مجاز کنید، بدون اینکه به سایر بخش‌های پروژه دسترسی داشته باشد.
نحوه تخصیص نقش در IAM
در آموزش IAM و مدیریت دسترسی در GCP، باید با مفهوم Binding آشنا شویم. Binding فرآیندی است که در آن یک نقش به یک هویت خاص در یک سطح خاص از پروژه یا منبع اختصاص داده می‌شود. این هویت می‌تواند یک حساب کاربری گوگل، یک گروه، یک سرویس‌اکانت یا یک دامنه کامل باشد.
تخصیص نقش‌ها معمولاً در سه سطح انجام می‌شود: سطح سازمان (Organization)، سطح پوشه (Folder) و سطح پروژه (Project). در هر سطح می‌توانید نقش‌های مختلفی به کاربران اختصاص دهید، و سطوح پایین‌تر نقش‌های سطح بالاتر را به ارث می‌برند مگر اینکه خلاف آن تعریف شود.
برای تخصیص نقش می‌توانید از کنسول GCP، ابزار خط فرمان gcloud یا فایل‌های پیکربندی Infrastructure as Code مانند Terraform استفاده کنید. انتخاب ابزار مناسب به اندازه پروژه و تیم شما بستگی دارد.
کاربران و هویت‌ها در IAM
در GCP، هر “هویت” یا Identity نماینده یک موجودیت است که می‌تواند عملیاتی را روی منابع انجام دهد. این موجودیت می‌تواند یک کاربر انسانی باشد که با حساب جیمیل یا Google Workspace وارد می‌شود، یا یک سرویس‌اکانت که توسط ماشین یا اپلیکیشن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
شناخت تفاوت بین این دو نوع هویت بسیار مهم است. چون کاربران انسانی معمولاً با رابط گرافیکی سروکار دارند و نیاز به دسترسی محدود و زمان‌دار دارند، در حالی که سرویس‌اکانت‌ها برای دسترسی دائمی و خودکار به منابع استفاده می‌شوند و باید با دقت بیشتری تنظیم شوند.
از سوی دیگر، برای سازمان‌هایی که از Google Workspace استفاده می‌کنند، مدیریت کاربران از طریق دامنه بسیار ساده‌تر و یکپارچه‌تر خواهد بود. شما می‌توانید نقش‌ها را به گروه‌های سازمانی تخصیص دهید و کنترل مرکزی بر اعضای گروه داشته باشید.
اصول طراحی ساختار دسترسی ایمن
برای داشتن یک سیستم IAM کارآمد و ایمن در GCP، رعایت چند اصل کلیدی ضروری است. اول اینکه همیشه اصل کمترین سطح دسترسی را اجرا کنید. یعنی فقط به‌اندازه‌ای دسترسی بدهید که برای انجام وظایف کافی باشد.
دوم، نقش‌ها را به گروه‌ها اختصاص دهید، نه به کاربران منفرد. این کار باعث مدیریت ساده‌تر و پایدارتری می‌شود. وقتی کاربری وارد یا خارج از سازمان می‌شود، فقط کافی‌ست عضویت او در گروه‌ها تغییر کند.
سوم، از نقش‌های سفارشی استفاده کنید تا به‌جای استفاده از نقش‌های کلی، دسترسی دقیق و مناسب برای هر وظیفه تعریف شود. این موضوع به‌ویژه در پروژه‌های حساس یا دارای الزامات امنیتی بالا بسیار مهم است.
چهارم، به‌صورت دوره‌ای دسترسی‌ها را بررسی و پاک‌سازی کنید. بسیاری از پروژه‌ها پس از مدتی دچار انباشت نقش‌های اضافی می‌شوند که نه‌تنها خطرناک هستند، بلکه مدیریت سیستم را دشوار می‌کنند.
آشنایی با Service Account و کاربردهای آن
در ادامه‌ی آموزش IAM و مدیریت دسترسی در GCP به یکی از مهم‌ترین مفاهیم امنیتی یعنی Service Account می‌رسیم. این نوع از هویت‌ها نماینده اپلیکیشن‌ها، سرویس‌ها یا ماشین‌های مجازی هستند که نیاز دارند به منابع Google Cloud دسترسی پیدا کنند.
سرویس‌اکانت‌ها مثل کاربر انسانی نیستند، وارد سیستم نمی‌شوند و رابط کاربری ندارند. آن‌ها برای اجرای خودکار وظایف طراحی شده‌اند. مثلاً اگر یک اپلیکیشن وب نیاز دارد به Cloud Storage فایل ارسال کند، با استفاده از یک سرویس‌اکانت این دسترسی به‌صورت امن و محدود فراهم می‌شود.
در GCP، هر سرویس‌اکانت یک ایمیل منحصر‌به‌فرد دارد و می‌توان برای آن نقش‌هایی تعریف کرد. همچنین می‌توان آن را به منابعی مثل VM، Cloud Run یا App Engine متصل کرد تا آن سرویس با هویت مشخص فعالیت کند.
بهترین روش مدیریت سرویس‌اکانت‌ها اینه که برای هر کاربرد، یک سرویس‌اکانت جداگانه بسازید و فقط نقش‌هایی که واقعاً نیاز دارد را به آن اختصاص دهید. این کار باعث افزایش شفافیت، امنیت و قابلیت کنترل بهتر می‌شود.
استفاده از Conditions برای تعریف مجوزهای شرطی
یکی از ویژگی‌های قدرتمند IAM در GCP، امکان تعریف مجوزهای شرطی (IAM Conditions) است. این قابلیت به شما اجازه می‌دهد نقش‌ها را تنها تحت شرایط خاصی اعطا کنید. مثلاً:
- فقط در زمان مشخصی از روز
- فقط برای منابعی با برچسب خاص
- فقط از آدرس IP خاص
مثال: اگر بخواید یک کاربر فقط در ساعات اداری به Cloud SQL دسترسی داشته باشد، می‌تونید شرطی تعریف کنید که خارج از آن زمان‌ها دسترسی نداشته باشد. یا فقط درخواست‌هایی که از داخل شبکه سازمانی می‌آیند مجاز باشند.
استفاده از Conditions باعث می‌شه دسترسی‌ها پویا، هوشمند و دقیق‌تر باشن. مخصوصاً در سازمان‌هایی که استانداردهای بالای امنیتی دارن یا نیاز به رعایت قوانین تطبیق‌پذیری دارند، این قابلیت یک ابزار ضروریه.
بررسی و لاگ‌گیری از دسترسی‌ها
برای اطمینان از سلامت و امنیت سیستم، باید بدانید چه کسی، چه زمانی، به کدام منبع دسترسی داشته یا تلاشی برای دسترسی کرده است. در Google Cloud این کار با استفاده از Cloud Audit Logs انجام می‌شود.
Audit Logs به شما امکان می‌ده رویدادهای مربوط به IAM را به‌صورت دقیق بررسی کنید. این لاگ‌ها در دسته‌های مختلفی ثبت می‌شن: دسترسی‌های مدیریتی، دسترسی‌های داده، و دسترسی‌های سیستم. با استفاده از این اطلاعات می‌تونید تخلفات امنیتی، اشتباهات کاربری یا سوءاستفاده‌های احتمالی رو شناسایی و پیگیری کنید.
لاگ‌ها قابل مشاهده در کنسول GCP هستند، ولی برای پروژه‌های حرفه‌ای توصیه می‌شه که این لاگ‌ها به Pub/Sub یا BigQuery منتقل بشن و به‌صورت ساختاریافته تحلیل بشن. این کار به شما کمک می‌کنه روندها رو بهتر بشناسید و سیاست‌های امنیتی‌تون رو بر اون اساس اصلاح کنید.
ارزیابی دسترسی‌ها با Policy Troubleshooter
در پروژه‌های پیچیده، گاهی بررسی اینکه چرا یک کاربر به منبع خاصی دسترسی دارد یا ندارد، کار آسانی نیست. Google Cloud ابزاری به‌نام Policy Troubleshooter ارائه داده که دقیقاً برای همین کار طراحی شده.
این ابزار به شما کمک می‌کنه بفهمید یک کاربر چرا مجاز یا غیرمجاز به یک عملیات خاص هست. شما هویت کاربر، نوع عملیات و منبع رو وارد می‌کنید و سیستم به‌صورت تحلیلی بررسی می‌کنه که آیا دسترسی مجاز هست یا نه، و چرا.
Policy Troubleshooter بسیار مفید است برای تیم‌های امنیتی و توسعه که در حال تحلیل یا دیباگ مسائل مربوط به دسترسی هستند. همچنین به شما کمک می‌کنه مشکلات را زودتر شناسایی و برطرف کنید.
سناریوی عملی برای مدیریت دسترسی چندتیمی
فرض کنیم در یک پروژه توسعه نرم‌افزار، تیم‌های مختلفی مشغول کار هستند: تیم فرانت‌اند، بک‌اند، تحلیل داده، و امنیت. هر تیم باید فقط به بخش مربوط به خود دسترسی داشته باشد.
در این سناریو، می‌تونید برای هر تیم یک Google Group بسازید. سپس نقش‌هایی که برای عملکرد آن تیم لازم است را به گروه اختصاص دهید. مثلاً تیم بک‌اند می‌تواند به Cloud Run و Cloud SQL دسترسی داشته باشد، اما به Billing یا IAM دسترسی نداشته باشد.
برای امنیت بیشتر، سرویس‌اکانت‌هایی هم که اپلیکیشن‌ها استفاده می‌کنند باید نقش‌های حداقلی داشته باشند. در نهایت با استفاده از Conditions می‌تونید کنترل دقیق‌تری روی ساعات دسترسی یا منابع خاص داشته باشید.
این ساختار باعث می‌شود هم مدیریت راحت‌تر شود، هم امنیت پروژه افزایش پیدا کند، و هم از اشتباهات انسانی جلوگیری شود.
بهترین روش‌ها برای مدیریت IAM در GCP
برای اینکه ساختار IAM شما پایدار، امن و مقیاس‌پذیر باشد، بهتر است این نکات را رعایت کنید:
- نقش‌ها را همیشه به گروه‌ها اختصاص دهید نه کاربران منفرد.
- از نقش‌های پیش‌فرض در صورت امکان استفاده کنید، اما در صورت نیاز، نقش‌های سفارشی بسازید.
- مجوزهای شرطی را در سناریوهای حساس فعال کنید.
- دسترسی‌های قدیمی یا بدون استفاده را به‌صورت دوره‌ای پاک‌سازی کنید.
- از سرویس‌اکانت‌های جداگانه برای هر سرویس یا وظیفه استفاده کنید.
- لاگ‌ها را ذخیره، مانیتور و تحلیل کنید.
اجرای این سیاست‌ها به شما کمک می‌کنه سیستم مدیریت دسترسی در پروژه‌تون همیشه به‌روز، قابل اعتماد و امن باقی بمونه.
نتیجه گیری
در پارت دوم آموزش IAM و مدیریت دسترسی در GCP به جنبه‌های عملی‌تر، دقیق‌تر و امنیت‌محورتر مدیریت دسترسی پرداختیم. از سرویس‌اکانت‌ها و مجوزهای شرطی گرفته تا مانیتورینگ، تحلیل لاگ‌ها و سناریوهای اجرایی واقعی، همگی ابزارهایی هستند که امنیت پروژه‌های ابری شما را تقویت و مدیریت را ساده‌تر می‌کنند.
IAM در GCP فقط یک ابزار نیست، بلکه ستون فقرات امنیت در معماری ابری شماست. با شناخت عمیق و پیاده‌سازی صحیح آن، می‌تونید اطمینان داشته باشید که داده‌ها و منابع شما تنها در دست افراد و سرویس‌های مجاز قرار دارند. اگر در حال طراحی ساختار دسترسی برای پروژه‌های ابری خود هستید یا نیاز به مشاوره و اجرای سیاست‌های امنیتی در GCP دارید، تیم نکس زون با تجربه تخصصی در حوزه IAM همراه مطمئن شماست.
